Hoe het vertrouwen in de politiek te herstellen

De senaat, in ons land in 1831 opgericht, heeft doorheen haar lange geschiedenis verschillende evoluties en metamorfoses ondergaan, op het ritme van de samenleving. Denk maar aan het algemeen stemrecht, stemrecht voor vrouwen. Vandaag zijn we opnieuw op zo’n kantelpunt: niet zozeer om de senaat als instelling an sich koste wat het kost te behouden, maar wel binnen haar schoot die beweging in gang te zetten om burgers opnieuw intens te betrekken bij besluitvorming, en te experimenteren met nieuwe vormen van democratie, aangepast aan de noden van deze tijd. Vandaag zijn burgers mondiger, hebben ze over afgelijnde thema’s vaak een weloverwogen en duidelijke visie. Laat ons de kracht van de stem van de burger dan ook ten volle benutten.

In het buitenland zijn er alvast uitstekende voorbeelden. De OESO spreekt van een ‘deliberatiegolf’ en een ‘deliberatieve wending’. Zo heeft Ierland een sterke traditie inzake directe democratie. Daar werd in 2016 de Irish Citizens Assembly opgericht. Die directe betrokkenheid heeft ertoe bijgedragen dat moeilijke kwesties die het Ierse publieke leven jarenlang ondermijnden, werden opgelost. Denk maar aan het homohuwelijk in 2015 en de abortuskwestie in 2018. Maar ook in eigen land zijn al eerste stappen gezet naar meer burgerparticipatie. Op lokaal niveau in de eerste plaats, maar ook op regionaal niveau. Zo heeft de Duitstalige gemeenschap een lotingsysteem ingevoerd via haar permanente ‘Burgerdialoog’. De Brusselse en het Waalse parlementen hebben dan weer een overlegcommissie die burgers en politieke vertegenwoordigers samenbrengt rond een bepaald dossier.

Op nationaal niveau laat onze grondwet vandaag (nog) niet toe om burgerparticipatie bindend te maken. Dat vergt een grondwetsherziening, een oefening die momenteel binnen de Kamer gemaakt. Maar de grondwet mag ons niet tegenhouden om intussen na te denken over de modernisering van ons representatieve systeem, en daar bovenal stappen vooruit te zetten. Een jaar lang werkten we in de Senaat hard aan een informatierapport over vernieuwing van onze democratie, op basis van intense hoorzittingen en debatten. 

Dat rapport wordt vandaag (vrijdag) gestemd en de eindconclusie is helder: de ontwikkeling van andere vormen van democratie - naast onze representatieve democratie, die wat ons betreft ook aan verbetering toe is (denk maar aan stemrecht voor 16 jarigen) - betekent in geen geval dat de ene vorm zou verzwakt worden ten voordele van de andere vorm. Het enige wat telt, is deelname van alle burgers aan onze democratie nieuw leven in te blazen en zodoende het geloof in onze instellingen en in de politiek te herstellen. Dat is best ambitieus, maar aan de vooravond van Belgiës 200ste verjaardag, is het moment aangebroken om daar écht werk van te maken.

Terwijl een systeem van burgerparticipatie op federaal niveau verder wordt onderzocht en uitgediept, kan en moet de senaat nu al - binnen het bestaande grondwettelijk kader - de nodige experimenten opzetten om onze democratie te versterken. Zo stellen we voor om - binnen de senaat - gemengde commissies op te richten die bestaan uit parlementsleden en een representatief burgerpanel dat door loting wordt geselecteerd. Die commissies kunnen opdracht krijgen om adviezen te verlenen en aanbevelingen te formuleren rond specifieke thema’s.

Opdat de democratische kwaliteit van de deliberatieve instrumenten gegarandeerd wordt, is het belangrijk dat het kader en de methodologie robuust en geloofwaardig is. Er moet vermeden worden dat deliberatieve instrumenten enkel de ‘usual suspects’ bereiken. Inclusiviteit en representativiteit zijn essentieel, evenals de verzekering van de kwaliteit van de beraadslaging en een stevige omkadering en de nodige financiële middelen.  

Belangrijk daarbij is dat dergelijke experimenten niet eenmalig zijn en dat ze effectief kunnen resulteren in wetteksten. Om transparantie en betrokkenheid optimaal te garanderen, is communicatie cruciaal, via traditionele en online media en dat in elke stap van het besluitvormingsproces. 

Slotsom: we hebben geen tabula rasa nodig om het geloof in de politiek te herstellen. Elke revolutie verdampt weer snel, zoals Kafka ooit schreef. Het komt er daarentegen op aan die concrete stappen te zetten om de neerwaartse spiraal om te buigen. Na de tijd van grondige reflectie, is het nu tijd voor actie.